اشاره

«اى کسانى که به خدا ایمان آورده اید، بکوشید خود و خانواده خویش را از آتش دوزخ مصون دارید»؛ چرا که «همانا زیان کارترین افراد کسانى هستند که خود و خانواده خویش را در روز قیامت به زیان انداختند. هان! این همان خسران و زیان آشکار است».

خانواده، نخستین و مهم ترین نهاد تربیت آدمى است. آغازى براى صعود به قله هاى انسانیت و پیمودن پله هاى تعالى است و فضایى که در آن ارزش هاى اخلاقى و اجتماعى از نسلى به نسل دیگر منتقل مى شود و اسباب رشد و تعالى انسان به وجود مى آید. خانواده، چتر عطوفت و کانون مهرورزى است. باغستانى است که در آن، باغبان تربیت با سخت کوشى و تلاش دایمى، فرزندان را از گزند آفات روحى، روانى و محیطى دور مى سازد و با تربیت و آموزش درست، در بارورى استعدادها و استقلال شخصیت تأثیر بسزایى ایفا مى کند. این مقاله دربردارنده چند پیام کوتاه درباره این کانون پرمهر و مهم است.

سیره معصومان و خانواده

پذیرش مسئولیت خانواده

هنگامى که در صدر اسلام، آیه اى درباره عذاب دوزخیان نازل شد، چند تن از جوانان از ترس گرفتارى به چنین عذابى، سر به بیابان نهادند و زندگى عادى خویش را رها کردند. همسران آنان خدمت رسول خدا صلى الله علیه و آله آمدند و شرح حال شوهران خود را بازگفتند. حضرت از این ماجرا ناراحت شد، به سوى مسجد شتافت و چنین فرمود: «من که پیامبر شما هستم، همسر اختیار کرده ام، غذا مى خورم و از بدنم نگه دارى مى کنم و در میان اجتماع به سر مى برم و با مردم تماس دارم. هر کس از سنت و روش من روى برگرداند، از من نیست».

تقسیم کار در خانواده

حضرت على علیه السلام و حضرت فاطمه علیهاالسلام پس از تشکیل زندگى مشترک، تقسیم کارهاى خانه را به نظر و مشورت رسول اکرم صلى الله علیه و آله واگذاشتند. آنان به آن حضرت گفتند: یا رسول الله! ما دوست داریم ترتیب و تقسیم بندى کارهاى خانه مان با شما باشد. پیامبر نیز کارهاى بیرون خانه را بر عهده على علیه السلام و کارهاى داخلى را بر عهده حضرت زهرا علیهاالسلام گذاشت. على و فاطمه علیهاالسلام نیز از اینکه نظر رسول خدا صلى الله علیه و آله را در زندگى خصوصى خود دخالت داده اند، بسیار خرسند بودند.

آموزش شجاعت و خداشناسى به کودک هنگام بازى

در روایتى آمده است: هنگامى که امام حسن علیه السلام کودکى خردسال بود، فاطمه زهرا علیهاالسلام با او بازى مى کرد و هنگام بازى، فرزند خود را بالا و پایین مى انداخت. در آن حال درس شجاعت و شهامت به او مى آموخت و در شعرى که ترجمه آن چنین است، مى فرمود:

پاداش عدالت میان فرزندان

زنى با دو فرزند کوچکش بر عایشه، همسر رسول خدا صلى الله علیه و آله وارد شد. عایشه، سه دانه خرما به زن داد. مادر به هر یک از بچه ها یک دانه خرما داد. یک دانه دیگر را نیز نصف کرد و نیمى از آن را به هریک از بچه ها داد. چون پیامبر به خانه برگشت، عایشه جریان را براى آن حضرت تعریف کرد. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: آیا از کار آن زن تعجب کردى؟ خدا به دلیل رعایت عدالت و مساوات، آن زن را به بهشت خواهد برد. حضرت در جاى دیگرى فرموده است: «خداوند دوست دارد میان فرزندانتان عادلانه رفتار کنید، حتى در بوسیدن آنها».

خانواده؛ سرچشمه پیشرفت جامعه

اگر در سرچشمه ترقى و پیشرفت تمدن بیندیشیم و در جست وجوى منبع شعاع ارزش ها، فضیلت ها، کارهاى نیک و خاستگاه هاى اخلاق در محافل اجتماعى باشیم، خواهیم دید که همه اینها از نظام خانواده هایى به هم پیوسته و سرشار از عاطفه سرچشمه مى گیرد. پس اگر بناى خانواده در جامعه بر پایه فضیلت و اخلاقى نیکو استوار باشد، روح همکارى، برادرى و محبت بر آن جامعه حاکم خواهد شد و آن جامعه با اتحاد و انسجام، اهلیت پذیرش امانت الهى را در زندگى خواهد داشت. اگر خانواده به انحراف، بدى ها و پراکندگى گرایش داشته باشد، جامعه به تزلزل و انحطاط خواهد گرایید و اگر زمینه این انحراف ها بیشتر شود، جامعه به گمراهى و تباهى کشیده خواهد شد. بنابراین، خانواده، هویت جامعه و نشانه هاى امت را بر دوش مى کشد و اگر آن را به یک هرم تشبیه کنیم، پدر در رأس این هرم، مسئول مراقبت و حمایت از همسر خویش است که او نیز پایه دوم خانواده و مسئول تربیت فرزندان و سامان دهى امور خانه است.

نقش مرد در خانواده

پیامبر اعظم صلى الله علیه و آله فرمود:

خداوند رحمت کند پدرى را که فرزندش را بر نیکى کردن بر خود کمک کند.

نشستن مرد نزد زن و فرزندش، نزد خداوند محبوب تر از اعتکاف در مسجد من است.

امام سجاد علیه السلام فرمود:

خداوند از آن کس خشنودتر است که خانواده خود را بیشتر در رفاه و نعمت قرار دهد.

حق زن این است که بدانى خداوند او را مایه آرامش و انس تو قرار داده است و بدانى این نعمتى است که خداوند به تو داده. پس باید او را گرامى دارى و با وى نرمى کنى.

امام صادق علیه السلام فرمود:

مرد براى اداره منزل و خانواده خود به سه ویژگى نیاز دارد که اگر در طبیعت او نباشد، باید خود را با تکلّف به آنها وادارد: خوش رفتارى، گشاده دستى سنجیده و غیرت براى حفاظت از آنها.

نقش زن در خانواده

پیامبر اعظم صلى الله علیه و آله فرمود:

هر زنى که در خانه شوهر خود به قصد انجام دادن کارهاى خانه چیزى را جا به جا کند، خداوند به او نظر مى کند و هر که خداوند به او نظر کند، عذابش نمى دهد.

زنى که شوهر خود را به کارهایى وادار مى کند که او توانایى انجام دادن آنها را ندارد، هیچ یک از کارهاى نیکش پذیرفته نخواهد شد.

امام باقر علیه السلام فرمود:

براى زن نزد پروردگارش هیچ شفاعت کننده اى کارسازتر از خشنودى شوهرش نیست.

امام صادق علیه السلام فرمود:

خوش بخت است خوش بخت، زنى که شوهر خود را گرامى مى دارد و آزارش نمى دهد و در همه حال از وى فرمان مى برد.

وظیفه فرزند در خانواده

پیامبر اعظم صلى الله علیه و آله فرمود:

خوشا به حال کسى که به پدر و مادرش نیکى کند؛ خداوند عمرش را زیاد مى کند.

امام على علیه السلام فرمود:

نیکى به پدر و مادر، بزرگ ترین فریضه است.

امام صادق علیه السلام فرمود:

پدر و مادر را بر فرزند سه حق است: در همه حال شکرگزار آنها باشد، در هر چه او را امر و نهى مى کنند، به جز معصیت خدا، اطاعتشان کند و در نهان و آشکار خیرخواه آنان باشد.

امام رضا علیه السلام فرمود:

خداوند به سپاس گزارى از خود و پدر و مادر فرمان داده است. پس هر کس از پدر و مادرش سپاس گزارى نکند، خداوند را سپاس نگفته است.